İlkokuldaydım sanırım, sevgili öğretmenim Perihan Sayın’ın verdiği ödev doğrultusunda bir öykü yazmıştım, öznesi eşek olan.
Cefakâr, iyi huylu, güçlü, güzel hayvanlardır eşekler. Yorulmaz, yılmaz savaşçılardır.
Birine “eşek” deseniz alınır da, “eşek gözlü” derseniz hoşuna gider muhatabın.
Adlarını çoğu kez, birine hakaret etmek ya da dalga geçmek için ansak da eşeklerin insanlık tarihindeki yerlerinin büyük olduğu ortaya çıktı.
Eşeklerin insanlık tarihindeki yerini daha iyi anlamak için, 49 bilim insanı dünyanın dört bir yanından 31 erken dönem ve 207 modern eşeğin genetik şifrelerini sıraladı.
BBC araştırmanın detaylarını derledi.
Arkeologlar, Paris’in doğusundaki bir köyde genetik olarak Afrika eşeklerine ait olan devasa eşek kalıntılarını inceledi.
Genetik modelleme tekniğiyle eşeklerin zaman içindeki popülasyon değişimini gözlemledi ve ilk olarak yaklaşık 7 bin yıl önce Doğu Afrika çobanları tarafından evcilleştirildiğini ortaya koydu.
Sudan ve Mısır’dan dünyaya dağıldılar
Analizler, günümüzdeki tüm eşeklerin bu ilk evcilleştirmeden türediğini gösterdi.
Doğu Afrika’daki ilk evcilleştirmelerin, bir zamanlar yeşil olan Sahra’nın kuraklaştığı döneme denk geldiği anlaşıldı. Yaklaşık 8 bin 200 yıl önce bölgede mevsim rüzgarları zayıflayınca, bölgedeki yağışlar da azalıyor ve Sahra kuraklaşmaya başlıyor.
Bilim adamlarına göre insanların bu yeni zorlu koşullara uyum sağlamasında zorlu arazilerde ağır yükler taşıyabilen evcilleştirilmiş eşeklerin büyük payı oldu.
Bulgular, Doğu Afrika’da evcilleşen eşeklerin önce Sudan ve Mısır’a (MÖ 6500), sonraki 2500 yıl içinde de modern eşek soylarının geliştiği Avrupa ve Asya’ya dağıldığını gösterdi.
Eşekler sayesinde insanlar ağır yükleri karada taşıyabilmeye başladı. Eşeklerden önce ağır yüklerin taşınması için Mezopotamya’daki Fırat ve Dicle nehirleri ya da Mısır’daki Nil nehri kullanılıyordu.
Arkeolog Laerke Rech’te göre eşekler karadaki temaslarımızı çok büyük ölçüde artırdı. Recht, bunun bronz kullanımının arttığı M.Ö 3000’inci yıllara denk geldiğini söylüyor:
“Eşekler ağır yük taşıma kapasiteleri sayesinde ağır bakırı doğada bulunmayacak bölgelere taşıyabildi.”
Savaşların kaderini değiştirdiler
Bundan yıllar sonra tekerlekli araçları çekerek savaşlarda yer alan ve ordulara malzeme taşıyan eşekler, savaşların gidişatını bile değiştirdi.
Rech, eşeklerin Mısır ve Mezopotamya’da önemli ritüellerde yer alacak kadar değerli olduğunu vurguluyor:
“Öldüklerinde normal insanlarla hatta krallarla gömülecek kadar mühim hayvanlardı. Bazen tek başına gömülmüş eşeklere bile rastlıyoruz. M.Ö 2000’li yıllarda ise önemli anlaşmalar imzalanırken ritüel olarak eşeklerin kurban edildiğini biliyoruz.”
Eşekler insanlığa daha çok hizmet etmiş olsa da bugün bir at ya da köpek kadar ilgi görmüyor. Ancak Afrika ve Arap Yarımadası’nın gelişmiş bölgelerinde milyonlarca insan hala eşekleri taşımacılık için kullanıyor. (Editör: Hasan Kulaç)
